Τι σημαίνει να εμπιστεύεσαι την τεχνητή νοημοσύνη για κάτι τόσο ανθρώπινο;
Σε μια εποχή όπου η τεχνητή νοημοσύνη είναι παντού και η εσωτερική μας ζωή μεταφέρεται με ευκολία στην οθόνη, ένα νέο φαινόμενο κάνει την εμφάνισή του: άνθρωποι από όλο τον κόσμο απευθύνονται σε ψηφιακούς βοηθούς, όπως το ChatGPT, για να μιλήσουν για τις σχέσεις τους.
Όχι μόνο για να ενημερωθούν, αλλά για να εκφράσουν πόνο, να αναζητήσουν στήριξη, να ζητήσουν καθοδήγηση.
Κάποιοι πληκτρολογούν:
«Γιατί ζηλεύω τόσο;»
«Είναι ο σύντροφός μου συναισθηματικά απόμακρος;»
«Πρέπει να μείνω ή να φύγω;»
Κι ενώ η ανωνυμία του διαδικτύου προσφέρει ένα αίσθημα ασφάλειας και το άγχος της έκθεσης μειώνεται, το ερώτημα παραμένει:
Γιατί συζητάμε κάτι τόσο περίπλοκο και βαθιά ανθρώπινο με έναν αλγόριθμο; Και τι σημαίνει αυτό για τον τρόπο που σχετιζόμαστε -όχι μόνο με τους άλλους, αλλά και με τον εαυτό μας;
Η τεχνητή νοημοσύνη ως νέα «σχέση εμπιστοσύνης»
Έρευνες που δημοσιεύθηκαν το 2024 από τους Brailas και Tsolakism αναδεικνύουν μια ενδιαφέρουσα τάση: οι πιο συχνές ερωτήσεις προς την τεχνητή νοημοσύνη σχετικά με τις ανθρώπινες σχέσεις επικεντρώνονται σε θέματα όπως η ζήλια, η εμπιστοσύνη, η σεξουαλικότητα, η οικειότητα, οι συγκρούσεις και η διατήρηση του δεσμού.
Τα ίδια ακριβώς θέματα φέρνουν οι άνθρωποι σε συνεδρίες ψυχοθεραπείας, σε βαθιές φιλικές συζητήσεις ή σε κρυφές σελίδες ημερολογίων. Η διαφορά είναι ότι εδώ, η «απάντηση» προέρχεται όχι από έναν άνθρωπο, αλλά από έναν μηχανισμό που παράγει λόγο με βάση τη στατιστική πιθανότητα και την πρόβλεψη επόμενης λέξης.
Στην πράξη, η AI μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο πληροφόρησης: να εξηγήσει θεωρίες, να περιγράψει μοτίβα συμπεριφοράς, να δώσει στρατηγικές διαχείρισης. Κι αυτό είναι χρήσιμο -μέχρι ενός σημείου.
Διότι άλλο πράγμα η πληροφόρηση και άλλο η καθοδήγηση.
Και άλλο η παρηγοριά, κι άλλο η ουσιαστική συναισθηματική συνομιλία.
Η επικίνδυνη μονομέρεια της ψηφιακής αφήγησης
Οι συνομιλίες με την τεχνητή νοημοσύνη βασίζονται αποκλειστικά σε όσα ο χρήστης επιλέγει να πει. Πρόκειται για μία υποκειμενική, συχνά αυθόρμητη ή ελλιπή καταγραφή συναισθημάτων και γεγονότων -χωρίς καμία άλλη οπτική γωνία.
Η απάντηση που επιστρέφει μπορεί να είναι συμπονετική, επικυρωτική, ακόμα και έξυπνα διατυπωμένη. Όμως βασίζεται αποκλειστικά στη μία πλευρά της ιστορίας. Δεν έχει ιστορικό, δεν έχει πρόσβαση στις αντιδράσεις του άλλου προσώπου, ούτε κάνει διασταύρωση πληροφοριών.
Είναι, ουσιαστικά, ένας καθρέφτης της προσωπικής αφήγησης του χρήστη, όχι ένα τρίτο πρόσωπο με δυνατότητα παρατήρησης, πρόκλησης ή διαφοροποίησης.
Και αυτό, σε ζητήματα τόσο περίπλοκα όσο μια ερωτική σχέση, ενέχει κινδύνους παραπλάνησης ή επιβεβαίωσης στρεβλών πεποιθήσεων.
Η ψευδαίσθηση του διαλόγου
Το βασικό χαρακτηριστικό των ψηφιακών βοηθών είναι ότι είναι σχεδιασμένοι για να φαίνονται «ευγενικοί» και «υποστηρικτικοί». Αυτό δημιουργεί μια μορφή θετικού reinforcement (θετικής ενίσχυσης), η οποία ενδέχεται να παγιδεύει τον χρήστη σε έναν ηχητικό θάλαμο επικύρωσης.
Όμως η συναισθηματική ωρίμανση δεν προκύπτει από την επικύρωση -αλλά από την αντίσταση.
Από εκείνες τις κουβέντες που κάποιος τολμά να σου πει:
«Σε καταλαβαίνω, αλλά έχεις σκεφτεί ότι ίσως κάνεις λάθος;»
«Μήπως φοβάσαι την εγγύτητα και όχι τον άλλον;»
«Μήπως δεν είναι πάντα ο άλλος το πρόβλημα;»
Τέτοιες παρεμβάσεις δεν είναι εντός των λειτουργικών προδιαγραφών της AI, εκτός αν της ζητηθεί με σαφήνεια. Και ακόμη κι αν ζητηθεί, δεν αντικαθιστούν την πραγματική ενσυναίσθηση που γεννιέται μόνο μέσα από την ανθρώπινη επαφή.
Η συναισθηματική αποσύνδεση πίσω από την ψηφιακή επαφή
Η βαθύτερη δυσκολία στη χρήση της AI ως υποκατάστατο ανθρώπινης σχέσης είναι η εξής:
Επιδιώκεται θεραπεία σχέσης, δίχως την παρουσία σχέσης.
Η συναισθηματική ίαση βασίζεται σε κάτι πολύ πιο σύνθετο από μια καλοδομημένη απάντηση: στη ρύθμιση του νευρικού μας συστήματος μέσω της επαφής με τον άλλον. Στη ματιά του άλλου. Στην ανάσα. Στο ρίσκο να φανώ, να εκτεθώ, να με δουν και να αντέξουν να με δουν.
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να μιμηθεί την ενσυναίσθηση, αλλά δεν την ενσαρκώνει. Δεν έχει σώμα, βλέμμα, καρδιά, ή παρελθόν που να συνδέεται με το δικό σου.
Και αυτό, όταν μιλάμε για συναισθηματική επίλυση, κάνει όλη τη διαφορά.
Διότι η αλλαγή, η αποδοχή, η λύτρωση- προκύπτουν μόνο μέσα σε σχέση. Όχι απέναντι από μια οθόνη.
Ο ρόλος της τεχνολογίας: εργαλείο, όχι υποκατάστατο
Η συζήτηση δεν είναι τεχνοφοβική. Αντιθέτως: είναι θετικό που άνθρωποι στρέφονται σε πηγές πληροφόρησης, ακόμη και τεχνητής νοημοσύνης, για να εξερευνήσουν τον εαυτό τους και τις σχέσεις τους.
Αλλά είναι κρίσιμο να διαχωρίζεται το χρήσιμο εργαλείο από το ψευδοϋποκατάστατο ανθρώπινης εμπλοκής.
Η AI μπορεί να προσφέρει:
πληροφορίες
θεωρητικά σχήματα
στρατηγικές
ενίοτε και μια δόση παρηγοριάς.
Δεν μπορεί όμως να αντικαταστήσει:
τη συναισθηματική συμμετοχή
τη δημιουργική αμφισβήτηση
την ανθρώπινη συνύπαρξη
τη βαθιά επαφή που απαιτεί το να «είμαι με έναν άλλον».
Και τελικά;
Μίλησες στο ChatGPT για τη σχέση σου; Κανένα πρόβλημα.
Είναι απόδειξη ότι θέλεις να καταλάβεις, να μάθεις, να προχωρήσεις. Αλλά μην σταματάς εκεί. Η πληροφορία είναι μόνο η αρχή.Η κατανόηση γεννιέται μέσα στον διάλογο. Κι ο διάλογος απαιτεί σχέση -όχι προσομοίωση σχέσης. Οι σημαντικές ερωτήσεις χρειάζονται χώρο και άνθρωπο για να ακουστούν.
Εκείνον τον φίλο που σε ξέρει. Εκείνη τη θεραπεύτρια που σε βλέπει. Ή, ενίοτε, και τον ίδιο τον άνθρωπο για τον οποίο ρωτάς. Γιατί ό,τι κι αν γράφει ο αλγόριθμος, ένα μόνο ισχύει με σιγουριά:
Τίποτα δεν θεραπεύεται χωρίς να το μοιραστείς.
Πηγή: Queen.gr
